Etiopias ville skogar: frå kaffebær til klimainntekt

Etiopia er heim til verdas siste gjenlevande villkaffiskogar av Arabica. Millionar av småbønder dyrkar kaffi under ulike skuggetre som støttar biologisk mangfald, forbetrar jorda og lagrar karbon. Men desse skogane er under press frå avskoging, intensiv drift og auka dyrking av kontantavlingar som khat.

Det nye CoffeeLand-prosjektet, leia av NIBIO i samarbeid med norske og internasjonale partnarar, har som mål å styrke klimavenleg forvaltning av kaffiskogane. Ved å kombinere satellittdata, fjernmåling, KI og maskinlæring skal forskarane kartleggje skogstruktur, karbonlager og skuggetre-mangfald — og undersøkje korleis desse systema kan bidra til globale karbonmarknader.

Kvifor kaffiskogar er viktige

Belachew Gizachew er prosjektleiar og forskar ved NIBIO. Han forklarar at Etiopia sine kaffiskogar i dag er livsnerven for millionar av menneske og ein kritisk genetisk ressurs for planeten.

— Over 95 % av desse skogane blir forvalta av om lag 4,7 millionar småbønder i høgfjellet, og kaffi-verdikjeda gir levebrød til meir enn 25 millionar menneske i heile landet. Skogane inneheld òg verdas rikaste genetiske mangfald av Arabica-kaffi, noko som er vesentleg for framtidig motstandskraft mot klimaendringar, skadedyr og sjukdommar, fortel han.

Skuggetrea i desse skogane gir mange fordelar. Dei vernar kaffi mot ekstremvêr, styrker jorda, lagrar karbon og støttar eit rikt biologisk mangfald.

— Alt dette styrkar systemet si motstandskraft mot klimaendringar, seier Gizachew.

Avskoging er ein trussel

Historisk har kaffi bidrege til å sakke ned avskoging, men praksisar som å fjerne skuggetre og fragmentere skog truar no den genetiske variasjonen i villkaffi og miljøet rundt.

— I dag øydelegg desse påkjenningane landskapet gradvis.

Ein av utfordringane med skogbasert jordbruk med kaffi, er at småbøndene ofte manglar jamn inntekt gjennom året. I dei siste tiåra har arealet med monokultur-khat i Etiopia auka kraftig og teke over store delar av skogkaffi-landskapet.

— Mange småbønder i Etiopia bytter gradvis ut kaffi med khat og andre vekstar fordi det gir meir påliteleg inntekt. Kaffi er sårbar for sjukdommar og gjev ujamne avlingar, medan khat gir rask avkastning og kontantar når det trengst, forklarar NIBIO-forskaren.

Kaffiskogar og potensial for karbonjordbruk

Men kva om bønder kunne tene jamn inntekt som lønn for å verne kaffiskogane, i staden for å hogge eller bytte til andre vekstar?

— Det er aukande global interesse for karbonjordbruk og karbonkredittar frå høgkvalitets, naturbaserte kjelder, inkludert vern av naturlege skogar. Kaffiskogsystem i Etiopia er spesielt godt eigna for desse initiativa, seier Gizachew.

Ein stor utfordring er mangel på fleksible og pålitelege teknikkar for overvaking.

— Utan desse metodane er det vanskeleg å integrere kaffiskogar i globale karbonmarknader, noko som avgrensar fordelane for bønder og nasjonal økonomi, påpeikar han.

KI og maskinlæring for klimavenlege avgjerder

Lokale kaffibondeforeiningar forvaltar ofte store kaffiskogar kollektivt

— Dei vet kor store kaffiavlingane er kvart år, men kor mykje karbon desse skogane lagrar, kva biologiske fordelar dei gir, og kva område som kvalifiserer for sertifiserte karbonprosjekt, er dårleg dokumentert. Med nøyaktige metodar kunne desse skogane opna store moglegheiter for å selje høgkvalitets karbonkredittar på internasjonale marknader, meiner Gizachew.

Prosjektet skal no løyse desse utfordringane ved å kombinere satellitt- og fjernmåling med avanserte analyseteknikkar.

— Vi vil bruke lågkostdroner saman med fritt tilgjengelege data frå kjelder som Sentinel-satellittar og NASAs GEDI-oppdrag, og kombinere dette med kunstig intelligens og maskinlæring, for å utvikle betre metodar for å kartleggje kaffiskogstruktur, utstrekning og karbonlager, forklarar han.

Prosjektet skal òg vurdere kaffiskogane sitt potensial for karbonmarknader og globale klimainitiativ, og gje småbønder moglegheit til å tene pengar samtidig som dei vernar miljøet og held fram med å produsere høgkvalitets Arabica-kaffi.

Fokus på Etiopia – dei siste villkaffiskogane

Prosjektet konsentrerer seg om to hovudområde for kaffidyrking i Etiopia: Sørhøgfjella (Bale) og Sørvesthøgfjella (Jimma og Illubabor). Desse områda inneheld dei siste naturlege skogane og verdas einaste habitat med genetisk mangfaldige villkaffi-populasjonar.

— Her finst Arabica-variantar som er meir motstandsdyktige mot klimaendringar, skadedyr og sjukdommar, noko som gjer dei kritiske ikkje berre for vern, men òg for framtidig kaffiproduksjon globalt, framhevar prosjektleiaren.

Dei valde områda representerer eit fullstendig spekter av kaffiskogsystem, og fangar både bioklimatisk og geografisk mangfald i etiopisk kaffidyrking.

— Ved å kombinere lokal kunnskap med avansert overvakingsteknologi, vil vi styrke forvaltninga av kaffiskogane som ein klimavenleg strategi for arealbruk.

— Men dette prosjektet handlar om meir enn ressurskartlegging. Det handlar om å gi kaffibønder betre kunnskap om vern av miljøet utan å gå på kompromiss med produktiviteten i eit endra klima, avsluttar Gizachew.